Gençlerin Türkiye’den Yurt Dışına Giderken İzleyecekleri Hukuki Adımlar

I. Giriş

Gençlerin yurt dışına çıkışları hukuki olarak birçok farklı amaca dayanabilmektedir. Bu amaçlara örnek olarak eğitim, çalışma, staj, gönüllülük, turistlik seyahat veya iltica verilebilmektedir. Amaçtan amaca değişen hukuki rejimler bulunmaktadır. Her durum hem Türk hukuku hem de gidilecek ülkenin hukuku açısından önem arz etmekte ve değerlendirilmek zorundadır.

II. Türk Hukukunda Yurt Dışına Çıkışın Şartları

1. Pasaport Alımı

Yurt dışına çıkabilmek için en temel şart, geçerli bir pasaporta sahip olmaktır. Türkiye’de pasaport verilmesi:

• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
• Reşit olmayan bireyler için veli/vasi izni gerekmektedir.
• Belgeli öğrenci olmak kaydıyla öğrencilere “harçsız pasaport” imkânı tanınmaktadır.

• Vize Başvurusu

Vize, gidilecek ülkenin vatandaş olmayanlara verilen giriş iznidir. Türkiye’den yurt dışına çıkışta:

• Her ülke kendi vize rejimini uygulamaktadır.
• Gençlerin çoğunlukla gitmeyi tercih ettiği Schengen ülkeleri için, başvurular aracı kurumlar üzerinden yapılmaktadır.
• Eğitim veya staj gibi nedenlerle uzun süreli kalışlar için ulusal vize (D tipi) gerekmektedir.

• Yurt Dışı Çıkış Harcı

2025 itibarıyla yurt dışı çıkış harcı ödenmeden Türkiye’den çıkış yapılamamaktadır. Harç, öğrenciler dâhil herkesten alınır, ancak bazı istisnai durumlarda muafiyet olabilmektedir.

• Askerlik Durumu

18 yaş üstü erkek bireylerin yurt dışına çıkışlarında askerlik durumu önem arz etmektedir.

• Askerlik çağına gelenlerin geçici çıkışına izin verilebilmektedir.
• Uzun süreli (Ör. lisans veya yüksek lisans) gidişlerde askerlik tecil ettirilmelidir.

III. Gidilen Ülke Açısından Hukuki Koşullar

1. Vize Türleri

Gençlerin yurt dışına çıkarken en sık karşılaştığı vize türleri:

• Öğrenci vizesi (Study Visa): Dil okulu, lisans, yüksek lisans gibi programlar için verilmektedir.
• Çalışma vizesi (Work Visa): Yasal çalışma amacı güden vize türüdür; genellikle iş sözleşmesi gerekmektedir.
• Gönüllü program vizesi: Avrupa Gönüllü Hizmeti (ESC) gibi programlar için özel vize kategorileri bulunmaktadır.
• Araştırma/staj vizeleri: Erasmus+ veya IAESTE gibi değişim programları kapsamında verilen vizelerdir.

• Oturum ve Çalışma İzinleri

Vize, sadece ilgili ülkeye giriş hakkı sağlamaktadır. Uzun süreli kalışlarda:

• Oturum izni alınması gerekmektedir.
• Eğitim vizesiyle bazı ülkelerde kısıtlı çalışma izni de verilmektedir. (Örneğin haftada 20 saat gibi.)

IV. Uluslararası Programlar ve Hukuki Temelleri

Gençlerin yurt dışına gitmesini kolaylaştıran bazı uluslararası programlar hukuki düzlemde önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Bu programlara örnek vermek gerekirse:

1. Erasmus+

Avrupa Birliği tarafından desteklenen bu program sayesinde:

• Öğrenciler, gönüllüler ve genç çalışanlar yurt dışına geçici olarak gidebilmektedir.
• Üniversiteler arası ikili anlaşmalar geçerli olmaktadır.
• Vize süreçlerinde kolaylık sağlanmaktadır.

• ESC (European Solidarity Corps)

18-30 yaş arası gençler gönüllü projelerde yer alabilmektedir.

• Katılım ücretsizdir.
• Gönüllüye konaklama, sigorta ve harçlık sağlanmaktadır.
• Vize desteği sunulmaktadır.

3. IAESTE / AIESEC gibi staj programları

Kısa süreli teknik stajlar için hem yerel hem uluslararası destek sağlanmaktadır.

V. Özel Hukuki Durumlar

1. Reşit Olmayanların Yurt Dışına Çıkışı

• 18 yaş altı bireylerin yurt dışına çıkabilmesi için her iki ebeveynin noter onaylı muvafakatnamesi gerekmektedir.
• Refakatsiz seyahatlerde, havalimanında bu belge ibraz edilmek zorundadır.

• İltica ve Sığınma

• 1951 yılında yürürlüğe giren Cenevre Sözleşmesi uyarınca her bireyin, başka bir devlette sığınma talebinde bulunma hakkı vardır.
• Fakat iltica/sığınma başvuruları, çok farklı hukuki rejimlere tabidir ve ciddi gerekçelendirme gerekmektedir.

VI. Türkiye’de Yurt Dışına Gidişi Düzenleyen Diğer Hukuki Unsurlar

1. Eğitim Bakanlığı Mevzuatı (YLSY, MEB bursları)

Milli Eğitim Bakanlığı veya TÜBİTAK gibi kurumlar tarafından verilen burslarla yurt dışına çıkan gençler, belli süreler sonunda Türkiye’ye dönüş ve hizmet yükümlülüğü altına girmektedirler.

• Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Denkliği

Yurt dışında alınan diplomaların Türkiye’de geçerli sayılması için YÖK’ten denklik belgesi alınması gerekmektedir.

• İkili Anlaşmalar

Türkiye ile bazı ülkeler arasında genç değişim programları, ortak eğitim protokolleri ya da iş gücü anlaşmaları (örneğin Almanya ile) bulunmaktadır.

VII. Sonuç

Gençlerin Türkiye’den yurt dışına gitmesi hukuken mümkün ve desteklenen bir durumdur. Ancak bu süreç; pasaporttan vizeye, oturumdan askerlik durumuna, reşitlikten muvafakatnameye kadar birçok hukuki koşulu içermektedir. Ayrıca gidilen ülkenin mevzuatı da süreci şekillendirmektedir. Her ne kadar seyahat özgürlüğü Anayasanın 23. Maddesi uyarınca bireysel özgürlük kapsamındaki anayasal bir hak olsa da bu hak çeşitli düzenlemelere tabi tutulabilmektedir. Özellikle son on yıldır süren ülkeler arası savaşlar, dünya genelinde çok çeşitli göç dalgalarına sebebiyet vermiş ve savaşlardan kaçmak isteyen insanlar yasal ya da yasa dışı yollarla farklı ülkelere göç etmek durumunda kalmıştır.

Ülkelere Göre Türk Gençlerinin Gitme Koşulları ve Karşılanma Biçimleri

Almanya

Kolaylıklar:

• Almanya, Türk öğrencilere yükseköğretimde oldukça açık bir ülke olarak konumlanmaktadır.
• Düşük harçlı veya ücretsiz devlet üniversiteleri bulunmaktadır.
• DAAD bursları ve Erasmus+ ile çok sayıda Türk öğrenci ülkeye kabul edilmektedir.
• Almanca veya İngilizce programlar yaygın olup gençler tarafından tercih edilmektedir.

Zorluklar:

• Bankada belli miktarda blokeli hesap (yaklaşık 11.000 euro/yıl) açılması zorunluluğu mevcuttur.
• Vize süreçleri yoğunluk ve randevu sıkıntısı nedeniyle zaman alabilmektedir.

Bakış Açısı:

• Türkiye’den gelen öğrenciler genel olarak çalışkan, teknik alanlarda başarılı görülmektedir.
• Almanya’daki büyük Türk diasporası, bu ilgiyi hem kolaylaştırıcı hem zaman zaman politik açıdan gerilimli hale getirebilmektedir.

Hollanda

Kolaylıklar:

• İngilizce lisans ve yüksek lisans programları yaygın oluşu göze çarpmaktadır.
• Türk öğrenciler için burs imkânları mevcuttur.
• Öğrenci vizesiyle gençlere haftalık 16 saat çalışma hakkı verilmektedir.

 Zorluklar:

• Eğitim ücretleri yüksektir. (Yıllık 6.000-15.000 Euro.)
• Vize prosedürü oldukça sistemlidir ve maddi yeterlilik belgeleri sıkı bir şekilde kontrol edilmektedir.

 Bakış Açısı:

• Hollanda, çokkültürlü yapıya açık bir ülkedir ve ülkede Türk öğrenci topluluğu da oldukça aktiftir.
• Son dönemde ülkedeki belli siyasi partilerin Türklere yönelik takındıkları olumsuz tavırlar göze çarpmaktadır.

 Fransa

 Kolaylıklar:

• Fransız üniversiteleri yüksek kalitededir ve devlet üniversitelerinde harçlar düşüktür.
• Türk öğrenciler için Frankofon bursları veya Campus France destekleri bulunmaktadır.

Zorluklar:

• Fransızca bilme zorunluluğu olan bölümlerin sayısı azımsanamayacak ölçüdedir.
• Fransız bürokratik sistemi yavaş işleyebilmekte ve belgelerin eksiksiz olması önem arz etmektedir.

Bakış Açısı:

• Türkiye ile Fransa arasında tarihsel ve kültürel bağlar bulunmaktadır.
• Türkiye’den gelen öğrencilere entelektüel ve sanatsal anlamda ilgiyle bakılmakta fakat göçmen karşıtlığı zaman zaman sosyal uyumu zorlaştırabilmektedir.

İngiltere

Kolaylıklar:

• Çok sayıda prestijli üniversite ve İngilizce programlar bulunmaktadır.
• “Student Route” vizesi ile mezuniyetten sonra 2 yıl ülkede kalma hakkı bulunmaktadır. (Graduate Visa).
• Özellikle yüksek lisans ve sertifika programlarında Türk öğrenci sayısı günden güne artmaktadır.

Zorluklar:

• Eğitim ücretleri çok yüksektir. (10.000–25.000 GBP/yıl.)
• Vize sürecinde ayrıntılı mali belgelendirme gerekmektedir.

Bakış Açısı:

• Brexit sonrası AB dışı ülkelerden öğrenci çekme politikası, Türkiye için bir fırsat haline gelmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri

Kolaylıklar:

• Çok çeşitli burs imkanları bulunmaktadır. (Fulbright, özel üniversite destekleri vb.)
• Dil okulları, kısa programlar ve araştırma bursları yaygın olarak tercih edilmektedir.

Zorluklar:

• F1 vizesi almak için çok güçlü bir eğitim geçmişi ve mali yeterlilik gösterilmesi gerekmektedir.
• Konsolosluk görüşmeleri sıkıdır; kabul almak için ülkenize geri döneceğinizi kanıtlamanız gerekmektedir.
• Vize ret oranları görece yüksektir.

 Bakış Açısı:

• Türk öğrenciler genellikle teknoloji ve mühendislik alanlarında eğitim almak üzere Amerika’yı tercih etmektedir.
• Türkiye ve Amerika arasındaki politik ilişkiler zaman zaman bireysel başvurulara dolaylı etki edebilmektedir.

Kanada

Kolaylıklar:

• Eğitim sonrası çalışma ve göçmenlik yolları açık olduğu için tercih edilen bir ülkedir.
• Kanada vizesi görece şeffaf ve belge temellidir.
• Türk öğrenciler genellikle pozitif algılanır.

Zorluklar:

• Eğitim ve yaşam maliyetleri yüksektir.
• Vize süreci bazen uzun sürebilir fakat başvuru ret oranı ABD’ye göre düşüktür.

Bakış Açısı:

• Kanada, göçmen dostu bir ülkedir ve Türk gençlerini “kalıcı nitelikli göçmen adayı” olarak da değerlendirebilmektedir.

 İskandinav Ülkeleri

 Kolaylıklar:

• İngilizce eğitim imkânı ve kaliteli üniversiteler mevcuttur.
• Bazı bölümler ücretsiz veya düşük harçlı olabilmektedir.

Zorluklar:

• Sınırlı kontenjanlar ve sıkı kabul kriterleri bulunmaktadır. (Ör: yüksek not ortalaması, dil yeterliliği).
• Yaşam masraflarının yüksek oluşu öğrencileri zorlamaktadır.

Bakış Açısı:

• Türk öğrenciler akademik başarıya göre değerlendirilmektedir.
• Kültürel olarak nötr bir yaklaşım bulunmaktadır.

Avusturya:

Kolaylıklar:

• Avusturya, AB üyesi bir ülke olup yükseköğretim sisteminde kamusal eğitim ilkesinin güçlülüğü ile bilinmektedir.
• Viyana Üniversitesi (Universität Wien), Graz, Innsbruck ve Salzburg üniversiteleri gibi köklü kurumlar ile tanınmaktadır.
• Üniversiteler; klasik lisans ve yüksek lisans programlarının yanı sıra, teknik, sanat ve müzik alanlarında da oldukça gelişmiştir.
• Eğitim dili çoğunlukla Almancadır ancak bazı yüksek lisans ve doktora programları İngilizce olarak sunulmaktadır.

Zorluklar:

• Lisans başvuruları için genellikle en az B2 seviyesinde Almanca dil yeterliliği aranmaktadır.
• Türk diasporası Avusturya’da çok geniştir ve bu durum bazı siyasi/kültürel tartışmaları beraberinde getirebilmektedir.
• Yerel halkla temas kurmak için Almanca bilmek neredeyse şart olmakta ve bu durum Almanca bilmeyen gençler adına zorlayıcı bir etmen olabilmektedir.

Bakış Açısı:

• Avusturya, Almanca bilen veya öğrenmeye istekli, akademik hedefi olan Türk gençlere açık bir ülke olmaktadır.

Genel Değerlendirme

Görece En Kolay Gidilebilen Ülkeler:

• Almanya
• Polonya
• Macaristan
• Hollanda
• Kanada
• Fransa

Gidilmesi Daha Zor Olan Ülkeler:

• ABD (yüksek maliyet + sıkı vize görüşmesi)
• İngiltere (yüksek ücret)
• Avustralya (uzaklık + maliyet)
• İsviçre (akademik başarı odaklı, kontenjan sınırlı)

Sonuç

Türk öğrencilerin yurt dışına gitmesi, gidilen ülkenin uygulamalarına göre farklı kolaylıklar ve zorluklar içerebilmektedir. Almanya, Hollanda ve Fransa, dil ve maliyet bariyerlerine rağmen sistematik yaklaşımlarıyla erişilebilir ülkeler olmaktadır. ABD ve İngiltere, prestijli olsalar da maliyet ve vize sıkılığı nedeniyle daha seçici bir konumdadırlar. Kanada, çalışma ve göçmenlik olanakları ile cazip bir ülke olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ceren Düven