Turing’den AlphaGo’ya: Yapay Zekânın Yolculuğu

Yapay Zekâ Nedir?

Yapay Zekâ (YZ), insan zekâsını taklit eden, öğrenebilen ve problem çözebilen sistemlerin geliştirilmesini amaçlayan bir bilim dalıdır. Yapay zekâ, bilgisayarların ve diğer makinelerin karmaşık görevleri otonom bir şekilde gerçekleştirmesini sağlar. Yapay zekânın temel amacı, makinelerin insan benzeri zekâ ve becerilere sahip olmasını sağlamaktır.[1]

Yapay Zekânın Tarihi

Yapay Zekâ, özellikle yirminci yüzyıldan bu yana büyük bir gelişme göstermiştir. Yazının bu bölümünde, geçmişten bugüne yapay zekânın gelişimi irdelenecektir.

• 1950: Matematikçi Alan Turing, “Computing Machinery and Intelligence” makalesinde, makinelerin düşünebilme yeteneğini tartışarak Turing Testi’ni önermiştir.[2] Turing Testi, bir makinenin insan zekâsıyla benzer bir zekâya sahip olup olmadığını anlamaya ve ölçmeye yönelik bir testtir.

• 1956: Matematikçi Cahit Arf, “Makine Düşünebilir Mi ve Nasıl Düşünebilir?” isimli bir makale yayımlamıştır.[3] Cahit Arf’ın makalesinde sarf ettiği şu cümlelere dikkat kesilmek gerekmektedir:

“Kendi kendisini tekemmül ettiren makine tasarlamak mümkündür. Fakat kanaatimce insan beyni ile makine asındaki asıl fark, insan beyninin estetik mahiyette müessirleri alıp onlar üzerinde işleyebilmesi ve yine estetik mahiyette olan kararlar verebilmesine, verilen bir işi yapıp yapmamak hususunda kendisini serbest hissetmesine mukabil makinede bu vasıfların benzerlerinin yok oluşudur. (…) Nispeten küçük sayıda atom içinde cereyan eden olaylar böyle makinelerin işleyişinde müessir hale getirilebilirse, makinelerin estetik bakımdan da insan beynine benzetilebileceği ümit edilebilecektir. Böyle bir makine, mesela filan müzik parçasını güzel bulmadığını söyleyebilecektir. Fakat bu işin uzun yıllar sonra bile ve belki de hiçbir zaman yapılamayacağını zannediyorum.”

• 1956: Dartmouth Konferansı, yapay zekâ kavramının ortaya atılıp yapay zekânın bir bilim dalı olarak kabul edildiği konferanstır.

• 1961: Dünya’nın ilk endüstriyel robotu olan Unimate, General Motors’un New Jersey’deki fabrikasında kullanılmıştır.

• 1966: Joseph Weizenbaum tarafından ilk doğal dil işleme modeli olan sohbet robotu ELIZA geliştirildi. ELIZA, bir çeşit psikoterapist sohbet robotudur. Hâlâ ilgili siteyi ziyaret edip kendisiyle yazışmak mümkündür.[4]

• 1970’li yıllar, Birinci Yapay Zekâ Kışı: Marvin Minsky ve Seymour Papert’in 1969’da yayımladığı Perceptrons’kitabı, tek katmanlı sinir ağlarının sınırlılıklarını göstererek, o dönemin umut verici sinir ağı yaklaşımına ağır bir darbe indirdi. Bu yayın, yapay zekâ camiasında sinir ağlarına olan güveni neredeyse bitirdi. Üstelik bilgisayarların donanım gücü de sınırlıydı; yeterli bellek, işlem hızı ve veri altyapısı yoktu.[5] Bu olumsuzluklar sebebiyle ABD ve İngiltere tarafından yapay zekâ araştırmalarına ayrılan ödenekler azalmaya başladı. Yapay zekâ araştırmacıları bir anda yalnızlaştı ve yapay zekâya dair çalışmak prestijini yitirdi.

• 1980: Yapay zekâ çalışmaları tekrar canlandı.

• 1986: Yapay sinir ağlarının eğitilmesinde ilerleme sağlanmıştır.

• 1997: Deep Blue isimli bilgisayar, dünya satranç şampiyonu Garry Kasparov’u yendi.

• 2006: Geoffrey Hinton ve ekibi tarafından derin öğrenme kavramı tanıtılıp bu alanda önemli çalışmalar yapıldı.

• 2012: AlexNet isimli derin öğrenme modeli, ImageNet yarışmasında büyük bir başarı elde etmiştir.

• 2016: Google’ın DeepMind ekibi tarafından geliştirilen AlphaGo, dünya Go şampiyonu Lee Sedol’u yenerek yapay zekânın karmaşık oyunlardaki üstün performansını göstermiştir.

• 2000’li yıllar ve günümüz: Günümüzde yapay zekâ; sağlık, hukuk, eğitim ve finans gibi birçok alanda aktif biçimde kullanılan, yaşamın her alanına nüfuz etmiş bir teknolojidir. Artık yapay zekâ ile metin, görsel ve video üretimi mümkün hale gelirken, otonom araçlar ve robot teknolojileri de hızla gelişmektedir. Ancak bu ilerleme, etik sorunlar, mahremiyet ihlalleri ve iş gücünün dönüşümü gibi tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Avrupa Birliği gibi kurumlar bu risklere karşı regülasyonlar geliştirirken, YZ’nin aynı zamanda yeni meslek alanları yarattığı ve insan-makine iş birliğini güçlendirdiği görülmektedir.

Yapay zekânın ne olduğunun ve tarihçesini irdelendiği bu yazı, yapay zekâ yazı dizimizin ilk yazısı olmaktadır. Bundan sonra her cuma yayımlanacak yazılarımızda yapay zekânın hukuki kişiliği, yapay zekânın cezai sorumluluğu ve robot hukuku işlenecektir.

KAYNAKÇA

[1] Pekel Özmen, Ebru; Özcan, Tuncay, Yapay Zekâ Teknolojilerine Akademik Bakış, KVKK Kurulu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2025.

[2] Alan Mathison Turing, “Mind,” Mind 59, no. 236,1950.

[3] Arf, Cahit, Halk Konferansları I, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 1959.

[4] https://web.njit.edu/~ronkowit/eliza.html 

[5] https://www.akademikakil.com/yapay-zeka-kisi-winter-is-coming/cagdashakanaladag/

Ceren Düven